Наци вулавӑшӗнче Чӑваш Республикин ӳнерӗн тава тивӗҫлӗ деятелӗ, Чӑваш Республикин халӑх артисчӗ, Раҫҫейӗн тава тивӗҫлӗ артисчӗ Аристарх Орлов-Шуҫӑм ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ ятпа уяв каҫӗ ирттересси пирки эпир маларах пӗлтерсеччӗ. Тимӗр Акташ журналист унта ҫитсе вӑл епле иртни пирки каласа пачӗ.
Мероприятие музыка тӗпчевҫи Светлана Макарова ертсе пынӑ. Культура ӗҫченӗсем композитора ача илчӗҫ, уйрӑман Аристархпа пӗрле ӗҫленисен калавӗ кӑсӑклӑ пулнӑ. Халӑх пултарулӑхне пухакан Зинаида Козлова та, Светлана Асамат сӑвӑҫ та кӑсӑклине нумай аса илчӗҫ. Зинаида Алексеева, тӗслӗхрен, Аристарх Гаврилович ӑна Мускава вӗренме янине пӗлтерчӗ.
Культура ӗҫченӗсемсӗр пуҫне уява шкул ачисем чылайӑн пухӑнни пирки пӗлтерет Тимӗр Акташ. Ку, паллах, пархатарлӑ япала — аслӑ ӑрусен пурнӑҫӗпе, вӗсен пултарулӑхӗпе паллашни вӗсен ӑсӗнче пӗчӗк вӑрлӑх пек пулин те юлатех.
Аристарх Орлов-Шуҫӑм композитор Ҫӗрпӳ районӗнчи Ойкасси ялӗнче 1914 ҫулта ҫуралнӑ.
Паян паллӑ чӑваш сӑвӑҫи Митта Ваҫлейӗ ҫуралнӑранпа 106 ҫул ҫитрӗ. Ӗнер вара, пушӑн 4-мӗшӗнче, Чӑваш наци вулавӑшӗн аслӑ пӳлӗмӗнче Митта Ваҫлей премийӗн лауриачӗсене чысларӗҫ — «Ҫак юрра эп ахаль мар юрларӑм...» савӑнӑҫлӑ уяв иртрӗ.
Аса илтеретпӗр, ку премие пӗлтӗр Патӑрьел районӗн «Авангард» хаҫачӗн редакцийӗ, Тольяттири «Шанчӑк» чӑваш наци культура автономие ертсе пыракан Глухов Алексей Петрович, Чӑваш Республикин вӗренӳ институтӗнче чӑваш чӗлхе кафедрин доценчӗ Иванова Надежда Григорьевна тивӗҫнӗ.
Савӑнӑҫлӑ уявра шкул ачисемпе вӗрентекенсем — Надежда Григорьевнӑна чысланӑранах пуль вӗсем зал туллиехччӗ — Митта Ваҫлейӗн сӑввисене вуласа пачӗҫ, ун лирикипе кӗвӗленӗ юрӑсене юрласа пачӗҫ, инсценировкӑсем кӑтартрӗҫ. Вӗсене кайран Митта Ваҫлейӗн фончӗ тав хучӗсемпе чысларӗ — чыслаканӗсем вара маларах ҫак премие тивӗҫнисем пулчӗҫ.
Сӑнсем (100)
Пушӑн 6-мӗшӗнче республикӑн Наци вулавӑшӗнче «Интеллектуариум» ятлӑ ача-пӑча пӳлӗмӗ уҫӑлать. Вӑл шкул ҫулне ҫитмен ачасен кӑмӑлӗшӗн тӑрӑшасса тата пӗчӗккисене аталантарасса шанаҫҫӗ.
Пӳлӗме уҫас шут тытнисем Галинӑпа Михаил Быковсем. Вӗсем — Чӑваш Енӗн Ҫамрӑксен ирӗклӗ пӗрлешӗвӗн ертӳҫисем. Хӑйсен шухӑшне пурнӑҫа кӗртме вӗсем социаллӑ проектсен республикӑра иртнӗ конкурсӗнче хӳтӗленӗ. Хыснаран уйӑрнӑ тупрана вӗсем ача-пӑча пӳлӗмне илемлетме, кирлӗ тетте туянма, пултарулӑха аталантармалли хатӗр, ҫав шутра кӗнекесем те, туянма янӑ.
Ачасен пӳлӗмне пӗчӗккисене тӳлевсӗр ҫӳреттерӗҫ. Кашни пымассерен 45-шер минут параҫҫӗ. Вӑл вӑхӑтпа усӑ курса ашшӗ-амӑшӗ хӑйсен ачисемпе аппаланма пултарӗҫ. Пӗчӗккисене аталантармалли занятисене педагогсене, ӑсчахсене, пултарулӑх тата техника профессийӗсен ҫыннисене те явӑҫтарасшӑн.
«Интеллектуариум» ытларикунтан пуҫласа шӑматкунсерен, ирхи 10-ран тытӑнса кӑнтӑрла иртни тӑваттӑччен ӗҫлӗ. Пӳлӗм пӗр харӑс 10 ача йышӑнаяссине тӗпе хурса малтанах черете вулавӑш сайчӗ урлӑ е 62-38-12 телефонпа ҫырӑнма сӗнеҫҫӗ.
Пӗтӗм тӗнчери тӑван чӗлхе кунне ҫулсерен нарӑсӑн 21-мӗшӗнче паллӑ тӑваҫҫӗ. Чӗлхе халӑх культурине упрама пулӑшать. ЮНЕСКО палӑртнӑ тӑрӑх, ҫитес ҫулсенче тӗнчери 6 пин чӗлхерен ҫурри ҫухалма пултарать.
Классика хӑҫан вуланине астӑватӑр-и? Александр Пушкинӑн чӑвашла куҫарнӑ хайлавӗсене хӑҫан тишкернӗ? Астумастӑр-и? Тӳрех ан пӑшарханӑр. Наци вулавӑшӗнче ҫак кӗнекесен «страницисене» уҫса пӑхма май пур. Пӗтӗм тӗнчери тӑван чӗлхе кунӗ умӗн Наци библиотекин электрон вулавӑшӗ электронлӑ вӗренӳ ресурсне хатӗрленӗ. Ӑна чӑваш чӗлхин революцичченхи тӗпчевӗсене, чӑвашла тухнӑ кӑларӑмсене халалланӑ. Унта тӗрлӗ кӗнекен электронлӑ копиисем пур. Вӗсен йышӗнче — чӑваш букварӗсем, классика литературин чӑвашла куҫарӑвӗсем. «Чӑваш чӗлхи. Анне чӗлхи. Манӑн тӑван чӗлхе» виртуаллӑ куравра 27 кӗнекен электронлӑ копийӗ пур. Электрон ресурсне кӗнӗ кӑларӑмсем Наци библиотекин фончӗсенче упранаҫҫӗ.
Курав виҫӗ кун ӗҫленӗ хушӑра блогра ӑна 200 ҫын ытла пӑхнӑ. Вӗсем — Раҫҫейрен, АПШран, Турцирен, Германирен.
Эдисон Патмар ҫыравҫӑ, фольклорист пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнче республикӑн Наци вулавӑшӗнче черетлӗ кӗнекине хӑтлаттарать. Вӑл — ашшӗпе ывӑлӗн, Иванпа Эдисон Патмарсен, вунӑ томлӑ фольклор пуххисен саккӑрмӗш кӗнеки.
Пӗлменнисене пӗлтерер: Эдисон Патмар — чылай ҫул ӗнтӗ чӑваш фольклорне пухать. «Чӑваш хӗрарӑмӗ» кӗнекере вӑл этемлӗхӗн черченкӗ ҫуррийӗ экономикӑн тӗрлӗ сферинче, ҫав шутра ӑслӑлӑхпа ӳнерте, епле тӳпе хывнине уҫса парать тесе хыпарлать республикӑн Культура министерстви. Ҫӗнӗ кӑларӑмра фольклор материалӗ те, хӗрарӑмӑн пурнӑҫри вырӑнӗ пирки ӑслӑ ҫынсем каланӑ шухӑшсем те вырӑн тупнӑ-мӗн.
Нарӑсӑн 28-мӗшӗнче 10.30 сехетре Наци библиотекинчи «Кӗмӗл ӗмӗр» галерейӑра «Тӑван ҫӗр пейзажӗсем» курав уҫӑлать.
Кӑҫал хушма пӗлӳ паракан учрежденисен ӳнер преподавателӗсен III республика курав конкурсне 58 ҫын хутшӑннӑ: Патӑрьел, Вӑрнар, Йӗпреҫ, Канаш, Красноармейски, Муркаш, Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Елчӗк районӗсенчи, Канаш, Куславкка, Ҫӗнӗ Шупашкар, Шупашкар хулисенчНарӑсӑн 28-мӗшӗнче 10:30 сехетре Наци вулавӑшӗнче «Кӗмӗл ӗмӗр» галерейӑра «Тӑван ҫӗр пейзажӗсем» курав уҫӑлать.
Кӑҫал хушма пӗлӳ паракан учрежденисен ӳнер преподавателӗсен III республика курав конкурсне 58 ҫын хутшӑннӑ: Патӑрьел, Вӑрнар, Йӗпреҫ, Канаш, Красноармейски, Муркаш, Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Елчӗк районӗсенчи, Канаш, Куславкка, Ҫӗнӗ Шупашкар, Шупашкар хулисенчи ӳнер шкулӗсенчен.
РФ тава тивӗҫлӗ ӳнерҫи Виктор Бритвин, Мари Республикин тава тивӗҫлӗ ӳнерҫи Валерий Чеботкин, ЧР тава тивӗҫлӗ ӳнерҫи Андрей Антохин экспертсем пулнӑ. Наци вулавӑшӗнче Экспертсен канашӗн ларӑвӗ иртнӗ, унта 116 ӗҫрен чи лайӑххисене суйланӑ.
Пейзаж живопиҫӗ — сӑнав ӳнерӗнчи чи лирикӑллӑ, туйӑмлӑ жанр. Ӳнерҫӗ куравҫӑ курма пултарайман илеме уҫса кӑтартать.
Хальхи вӑхӑтра юбилей сӑмах питӗ «йӳнелчӗ». Республикӑри хаҫатсенчен пӗринче хастар хӗр пӗрчӗк 20 ҫул тултарнине те унта ӗҫлекен ҫамрӑк корреспондент «20 ҫулхи юбилей» тесе ҫырни куҫ тӗлне лекрӗ. Аристарх Орлов-Шуҫӑм композитор ҫуралнӑранпа кӑҫал чӑннипех те юбилей — 100 ҫул.
Ун пек ҫынсем ӗмӗрте пӗрре-иккӗ килнӗнех туйӑнать вара хӑш чух. Ҫӗрпӳ раойнӗнчи Ойкасси ялӗнче ҫуралнӑ ҫав ӑста композитор тата дирижер пулнӑ. Чӑваш Республикин ӳнерӗн тава тивӗҫлӗ деятелӗ, Чӑваш Республикин халӑх артисчӗ, Раҫҫейӗн тава тивӗҫлӗ артисчӗ. Республикӑри профессилле тата хӑй тӗллӗн вӗреннӗ хор ушкӑнӗсене ертсе пынӑ. Ҫав шутра — патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗ, телевиденипе радиовещани комитечӗн хорӗ, «Нарспи» ансамбль… Вӑл «Ҫӗмӗрт ҫеҫки ҫурӑлсан» музыка камичӗн, И. Максимов-Кошкинский либретти тӑрӑх ҫырнӑ «Шупашкарта» оперетта, Ф. Павловӑн «Ялта» драми тӑрӑх хайланӑ «Ҫӑлтӑр витӗр ҫул» опера тата ытти нумай хайлав авторӗ.
Орлов-Шуҫӑм ҫуралнӑранпа пӗр ӗмӗр ҫитнине халалланӑ уяв каҫӗ нарӑсӑн 27-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче 13 сехетре пуҫланать.
Нарӑсӑн 20-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ Чӑваш наци вулавӑшӗпе пӗрле Тӑван чӗлхе кунне халалласа «Чӗлхе пулмасан халӑх та пулмасть…» ятпа ҫавра сӗтел ирттернӗ.
Ҫавра сӗтелӗн кун йӗркинче чӑваш чӗлхин XXI ӗмӗрти шӑпине пӑхса тухнӑ — кунта институтӑн челхе пӗлӗвӗ пайенче ӗҫлекенсем сӑмах каланӑ. Ҫӑвӑн пекех вӗренӳри ҫӗнӗ саккунсене, чӑваш чӗлхине вӗрентес ӗҫри йывӑрлӑхсемпе ҫивӗч ыйтусене пӑхса тухрӗҫ. Ҫавра сӗтелте орфографи ыйтӑвӗ тавра ҫӗкленнӗ шӑв-шав сӑлтавӗсене сӳтсе явнӑ, ӑна пула вӗренӳ ӗҫӗнче сиксе тухакан йывӑрлӑхсене пӑхса тухнӑ.
Сӑнсем (15)
Виҫӗмкун, нарӑсӑн 21-мӗшӗнче, пӗтӗм тӗнче Тӑван чӗлхе кунне палӑртрӗ. Пирӗн тӳре-шара ку кун пирки ытлашшиех пӗлменнипех пулӗ унпа ҫыхӑннӑ мероприятисем сахалтарах иртеҫҫӗ. Ҫавах та пушшех те маннӑ теме май ҫук — хӑш-пӗр халӑх пӗрлӗхӗсем ӑна палӑртаҫҫех.
Ак ӗнер те, нарӑсӑн 22-мӗшӗнче, ҫак уява халалласа «Хавал» пӗрлӗх конференци ирттерчӗ. Вӑл 10 сехетре Чӑваш наци вулавӑшӗн халӑхсен туслӑхӗн пӳлӗмӗнче пуҫланчӗ.
Чи малтанах пӗрлӗх ертӳҫи Александр Блинов «Хавалӑн» тӗллевӗсемпе паллаштарчӗ, вӗсене мӗн ҫине таянса пурнӑҫласси пирки пӗлтерчӗ. Тӗллевӗсене илес пулсан — вӗсем ҫакнашкал: чӑваш халӑхне хӑйӗн культурипе тата чӗлхипе мӑнаҫланма хӑнӑхтарасси, ҫывӑракан чӑвашлӑх туйӑмне вӑратасси тата ытти те. Ку ӗҫе «Хавал» ытти халӑхсене, культурӑсене тата тӗрлӗ тӗнсемпе харпӑр ҫын шухӑшӗсене хисеплесе ӗҫлеме шантарать.
Конференцире «Хавалӑн» проекчӗсене пӑхса тухрӗҫ — вӗсене мӗнле шая туса ҫитернӗ, мӗн чӑрмантарать. Сӑмахран, Forvo проектра чӑвашла сасланӑ сӑмахсене ытти проектрисем хуратнине пӗлтерчӗҫ. Ҫавӑн пекех хавалҫӑсем чи анлӑ сарӑлнӑ чӑваш ячӗсен кӗнекине хатӗрлессипе, чӑваш чӗлхипе усӑ курман предприятисене ҫыру ҫырассипе, чӑваш чӗлхипе усӑ куракан хуҫалӑхсене тав туса ҫыру ярассипе, тӗрлӗ пӗчӗк видеороликсем тӑвассипе ӗҫлеҫҫӗ.
Нарӑсӑн 19-мӗшӗнче наци вулавӑшӗнче В.В. Николаева асӑнса мероприяти ирттерчӗҫ. Ун ячӗпе хисепленекен премие кӑҫал паллӑ тюрколога, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн тӗп сотрудникне, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторне Николай Иванович Егорова пачӗҫ.
Тимӗр Акташ журналист пӗлтернӗ тӑрӑх мероприятие К.В.Иванов ячӗллӗ фонд ертӳҫи Виталий Петрович Иванов ертсе пынӑ. Преми лауриатне те вӑлах чысланӑ. Ҫавӑн пекех Хисеп хучӗсем илме ЧНК президенчӗ Николай Угаслов, Чӑваш Ен радиовӗн шеф-редакторӗ Ольга Туркай, Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗн пай пуҫлӑхӗ Галина Соловьева тивӗҫнӗ.
Асӑну каҫӗнче юрӑ-ташӑ янранӑ, чӑваш тумӗсене кӑтартнӑ, Василий Васильевича аса илнӗ.
Сӑнсем (14, Тимӗр Акташ тунисем)
+9.3 °C